آزاده اخلاقی
نویسنده: حسین امینی
زمانی‌که دوستان خوبم در مشیانه از من خواستند مطلبی دربارۀ آزاده اخلاقی بنویسم، به این فکر کردم که چه باید بگویم. آیا باید کاملاً کلیشه‌ای به زندگی‌نامه و معرفی آثار و نمایشگاه‌هایش اکتفا کنم؟ اما نه، آزاده اخلاقی را نمی‌شود کلیشه‌ای معرفی کرد؛ چون در قالب هیچ کلیشه‌ای جانمی‌گیرد.
نگاه آزاده اخلاقی به کارش بسیار جدی است. باید از نزدیک با او کار کنی تا متوجه شوی کار جدی یعنی چه. وقتی از کار جدی با آزاده صحبت می‌کنم، یعنی کار و کار و کار. تجربۀ چندروزۀ من نشان داد که تمرکزش با وجود همۀ مشکلات عجیب‌وغریب سر صحنه فقط روی کار است و از هیچ‌چیز، حتی کوچک‌ترین جزئیات هم غافل نمی‌شود. خستگی به خود راه نمی‌دهد.
آزاده اخلاقی تحقیق و پژوهش را با تمام ابعادش به‌کار می‌گیرد. معمولاً محققان و پژوهشگران برای نوشتن مقاله یا کتاب منابع دست‌اول و مهم را جست‌وجو می‌کنند و به شیوه‌ای که خود می‌دانند، مطلب را تمام می‌کنند؛ اما تحقیق و پژوهش آزاده اخلاقی از این جنس نیست. به‌قول‌معروف می‌رود ته شخصیت یا سوژه را از هر منبعی که فکرش را می‌شود کرد، بیرون می‌آورد. کتاب‌های مختلف، روزنامه‌های آن زمان، مصاحبه با افراد دخیل در موضوع یا مطلع، تاریخ شفاهی و هر چیز موثق دیگر که بتواند روایتش را ناب‌تر و اصیل‌تر کند؛ اما باز درنهایت خودش راضی نمی‌شود و گمانش بر این است که می‌توانست بهتر باشد. در کنار تحقیق و پژوهش حتماً باید به شرافت اخلاقیِ آزاده اشاره کنم؛ زیرا به‌خوبی می‌تواند کنار همۀ سوژه‌هایش بایستد و از آن‌ها و روایتش دفاع کند.
باید با آزاده اخلاقی کار کنی تا معنی توجه به جزئیات را بفهمی. وقتی می‌خواهی حادثه‌ای تاریخی را به تصویر بکشی، آن‌هم حادثه‌ای که تصویری از آن در دست نیست اما آن را افراد مختلف روایت کرده‌اند، کار بسیار دشوار است. سختی کار از این بابت است که باید درست‌ترین و موثق‌ترین روایت‌ها را پیدا کرد و آن را به بهترین شکل ممکن به تصویر کشید. میان این روایت‌ها اختلاف‌هایی وجود دارد و حتی ممکن است این روایت‌ها متعارض هم باشند؛ اما آزاده اخلاقی به بهترین شکل ممکن از پس این کار در پروژۀ «به‌روایت یک شاهد عینی» برآمد.
اما برای کسانی که شاید آزاده اخلاقی را نشناسند: او متولد ۱۳۵۷ در شیراز است؛ عکاس و فیلم‌ساز؛ دانش‌آموختۀ رشتۀ کامپیوتر از دانشگاه RMIT ملبورن.
او چند فیلم کوتاه ساخته است که تاکنون در جشنواره‌های مختلفی چون موزۀ هنری برکلی، بوسان و اسلو به‌نمایش درآمده‌اند. آزاده اخلاقی از سال ۱۳۸۰ تاکنون نمایشگاه‌ها و نشست‌های متعددی در ایران، استرالیا، انگلستان، ترکیه و سایر نقاط جهان برگزار کرده است. او تاکنون جایزه‌های بسیاری چون جایزۀ سوم «رقابت عکاسی بومی سازمان ملل متحد» و جایزۀ نخست مسابقۀ «زنان و زندگی شهری» در ایران را به خود اختصاص داده است.
بزرگ‌ترین پروژۀ آزاده اخلاقی «به‌روایت یک شاهد عینی» است که ۱۷ مرگ در تاریخ معاصر ایران را به‌تصویر کشیده است. اتفاقات چنان به تصویر کشیده شده است که بیننده می‌تواند مدت زیادی به عکس‌ها خیره شود، گویی عناصر و شخصیت‌های حاضر در تصویر در حال حرکت هستند.
آزاده اخلاقی در توضیحی که بر این مجموعه نوشته، آورده است: «آیا لحظۀ حال می‌تواند به چنان التهابی دچار شود که سیر خطی زمان را در هم شکند، گذشته را به حال بیاورد و ساکنان لحظۀ حال را به گذشته پرتاب کند؟ آیا ممکن است در لحظه‌ای از تاریخ چنان گشایشی رخ دهد که آن اشباح را که در راه آرمانی مشابه تلاش کردند و به مرگی هولناک از دست رفتند، دوشادوش خود در خیابان ببینیم؟ آیا انسانِ لحظۀ حال، انسان زنده، می‌تواند اشباح قهرمان‌هایش را از زیر آوار مهیب تاریخ بیرون کشد و به اکنونش احضار کند و از پشتیبانی‌شان بهره برد؟»
در جایی دیگر می‌گوید: «امروز آرمان‌گرایی سوژۀ تمسخر خیلی‌ها شده است، مردم کسانی را که اهداف بلند و دور از دسترس دارند، دست می‌اندازند. برای من ولی کسانی که می‌جنگند و برای آرمانی جانشان را فدا می‌کنند، بسیار محترم‌اند. هدفم زنده‌کردن یاد کسانی بود که ستایش می‌کنم.»
در این مجموعه مرگ این افراد به‌تصویر درآمده است:
۱. جهانگیرخان صوراسرافیل و نصرالله ملک‌المتکلمین، ۳تیر۱۲۸۷، باغشاه، تهران؛
۲. کلنل محمدتقی‌خان پسیان، ۱۵مهر۱۳۰۰، تهران؛
۳. میرزاده عشقی، ۱۲تیر۱۳۰۳، مشهد؛
۴. محمد فرخی‌یزدی، ۲۵مهر۱۳۱۸، زندان قصر، تهران؛
۵. تقی ارانی، ۱۴بهمن۱۳۱۸، تهران؛
۶. آذر شریعت‌رضوی، مصطفی بزرگ‌نیا، احمد قندچی، ۱۶آذر۱۳۳۲، دانشکدۀ فنی دانشگاه تهران، تهران؛
۷. فروغ فرخزاد، ۲۴بهمن۱۳۴۵، تهران؛
۸. محمد مصدق، ۱۴اسفند۱۳۴۵، احمدآباد، ایران؛
۹. غلامرضا تختی، ۱۷دی۱۳۴۶، هتل آتلانتیک، تهران؛
۱۰. صمد بهرنگی، ۱۲شهریور۱۳۴۷، رودخانۀ ارس، ایران؛
۱۱. مرضیه احمدی اسکویی، ۶اردیبهشت۱۳۵۳، تهران؛
۱۲. بیژن جزنی، ۲۹فروردین۱۳۵۴، تپه‌های اوین، تهران؛
۱۳. حمید اشرف، ۸تیر۱۳۵۵، مهرآباد جنوبی، تهران؛
۱۴. علی شریعتی، ۲۹خرداد۱۳۵۶، لندن؛
۱۵. محمود طالقانی، ۱۹شهریور۱۳۵۸، تهران؛
۱۶. مهدی باکری، ۲۵بهمن۱۳۶۳، جزیرۀ مجنون، ایران؛
۱۷. سهراب شهیدثالث، ۱۰تیر۱۳۷۷، شیکاگو.
آزاده اخلاقی در پروژۀ جدیدش پانزده مقطع تاریخی حساس، از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، را می‌خواهد به‌تصویر بکشد.
